Volkskrant 4 mei 2017 door: vd Eerenbeemt / vd Velden

Woensdag stuurde een andere groep ondernemers een nog stelliger oproep richting Den Haag. Gooi de belasting op grondstoffen en energie omhoog, vraagt De Groene Zaak. Het is maar een van de voorstellen van deze duurzaamheidsorganisatie, een vereniging van bedrijven die in deze kwestie samen optrekt met ingenieursbureau Royal Haskoning DHV, bierbrouwer Bavaria, bouwer BAM en beddenmaker Auping.

Ook zij zeggen: dwing bedrijven die schade berokkenen aan klimaat, natuur en milieu om die kosten door te berekenen in hun verkoopprijzen. En laat veel meer bedrijven – niet alleen de grootste – controleerbare duurzaamheidsverslagen opstellen. Bevoordeel de duurzaamste bedrijven bovendien bij gunning van overheidsopdrachten.

De stapel ‘groene’ brieven van het bedrijfsleven aan het kabinet-in-oprichting wordt alsmaar hoger, ziet Jan Jonker, hoogleraar duurzaam ondernemen aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Al die ‘ouderwetse’ brieven lijken Jonker gekozen voor de bühne. ‘Alsof onze captains of industry met paard en wagen een boodschap aan Mark Rutte proberen over te brengen, terwijl ze hem natuurlijk geregeld spreken.’

In het bedrijfsleven zien steeds meer mensen het belang van duurzaam ondernemen in, zegt Marjolein Demmers, directeur van De Groene Zaak. ‘Wetenschappers, bedrijven en burgers: allemaal zeggen ze ongeveer hetzelfde. Richt de samenleving opnieuw in, want de huidige economie is op zijn einde. Een nieuwe regering moet echt het verschil maken.’

Het bedrijfsleven is al volop bezig met duurzaamheidsprojecten, stelt De Groene Zaak. Maar de overheid moet de beslissende zet geven. Bijvoorbeeld als bedrijven het wel eens zijn hoe zij minder afval kunnen produceren, maar niemand – bijvoorbeeld uit concurrentieoverwegingen – de eerste stap durft te zetten. Dat was bijvoorbeeld het geval bij winkels die niet meer aan iedere klant een gratis plastic tasje wilden meegeven. Een ‘hard verbod’ op de uitgifte van de gratis tasjes doorbrak de impasse.

Voordeelvlees in de schappen bij de Lidl. Supermarkten zijn gestopt met de verkoop van vlees voor stuntprijzen, de zogenaamde kiloknallers. © ANP

Prijskaartje

Een omslag bereik je vooral door als overheid nieuwe spelregels in te voeren, zegt Demmers: ‘Hang een prijskaartje aan de effecten die je wil verkleinen en een beloning aan de effecten die je wil vergroten. Dat gebeurt nu niet.’

Sterker nog: veel koploperbedrijven willen hun verantwoordelijkheid nemen, maar de overheid staat soms niet eens toe dat zij gezamenlijk in actie komen, vertelt een andere initiatiefnemer, Rob van Tilburg van Royal Haskoning DHV. ‘Sommige duurzaamheidsovereenkomsten die binnen een branche worden afgesloten mogen van toezichthouder ACM niet doorgaan omdat sprake zou zijn van kartelvorming.’Dat zagen we bij de plofkip. Een grote groep bedrijven wilde samen afspreken de plofkip uit te bannen – je hebt elkaar nodig om een branche in beweging te krijgen – maar de huidige concurrentieregels maakten dat onmogelijk.’

De oproep van De Groene Zaak rept ook van ‘gevestigde belangen en grote kapitaalkrachtige partijen die investeren in vertragingstactieken’, die dus tegen een snelle energietransitie van fossiel naar duurzaam zijn. Wie zijn dat? ‘Bedrijven die veel in de fossiele sector hebben geïnvesteerd’, zegt Van Tilburg. ‘Daardoor zitten we nu met allerlei omstreden kolencentrales. Uiteindelijk heeft elke branche bedrijven die denken: het zal mijn tijd wel duren, ik doe niet mee. Kijk naar de intensieve veehouderij, of de auto-industrie. Het droevigst zijn misschien wel de afvalverbrandingsinstallaties, vindt Van Tilburg. ‘Daar hebben we in Nederland enorm op ingezet, maar dat was een zeer ongelukkige keuze. Omdat het in feite crematoria voor grondstoffen zijn.’

Ook nu wordt in de politiek volop gelobbyd door fossiele bedrijven die hun belangen veilig willen stellen, zegt Van Tilburg. Met onze oproep aan de onderhandelaars willen we een ander geluid laten horen en maken wij duidelijk dat het overgrote deel van de bedrijven wél duurzaam wil ondernemen. Hopelijk is dat een krachtiger signaal dan die vertragingstactieken.’